قلاویز و حدیده چیست

قلاویز و حدیده چیست

اگر شما به علت نوع خاص اشتغال و حرفه خود نیاز به رزوه‌کاری داشته‌باشید، قطعا به ابزاری به نام قلاویز و حدیده احتیاج پیدا خواهید کرد، این در حالی است که این دو وسیله بر خلاف آچار‌آلات که عمومیت بیشتری دارند و شاید در هر جعبه ابزاری پیدا شوند، برای مصارف روزمره خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند اما جزو ابزارهای کاربردی در صنایع تولید مصنوعات فلزی، ساخت‌و ساز‌های صنعتی ، خودروسازی و هم‌چنین تعمیرات ناوگان حمل‌و نقل و...  محسوب می‌شوند. علاوه بر این در فعالیت‌های کارگاهی و جزئی‌تر نیز قلاویز و حدیده از ابزارهای پرکاربرد به حساب می‌آیند. بنابراین برای آشنایی بیشتر با این دو ابزار و نحوه کار هر کدام، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

قلاویز

قلاویز ابزاری است که برای دنده کردن و یا ایجاد رزوه در قطعات ماده به کار می‌رود؛ منظور از قطعات ماده، سطوح داخلی قطعات، مانند مهره می‌باشد؛ در واقع قلاویز ابزاری است که با تراشیدن و ایجاد رزوه باعث دنده شدن قسمت‌های داخلی سطوح مختلف از جمله پلاستیک، فلز، چوب و... می‌شود. هم‌چنین به فرآیند ایجاد رزوه در قطعات ماده، قلاویزکاری گفته می‌شود.

انواع قلاویز

قلاویز در دو نوع دستی و ماشینی وجود دارد که مسلما استفاده از قلاویز ماشینی راحت‌تر و کارآمدتر می-باشد. در قلاویز دستی ابتدا باید توسط دریل، سوراخ مناسبی را با قطر لازم در سطح مورد نظر ایجاد کرد و سپس از قلاویز برای ایجاد دنده داخل سوراخ استفاده کرد؛ مراحل کار به این صورت است که باید ابتدا قلاویز را نیم دور یعنی 180 درجه در جهت راست چرخاند و سپس نصف نیم دور یعنی یک چهارم دوربه سمت چپ برگرداند؛ علت این کار این است که با این روش براده‌های جدا شده از روی سطح کار کنده شوند. این دو مرحله چندین بار به همین ترتیب تکرار می‌شوند تا رزوه‌کاری به طور کامل انجام شود. قلاویز‌های دستی در انتهای خود دارای یک قسمت چهار‌گوش می‌باشند که به این ترتیب در دست-گرفتن و حرکت دورانی را آسان‌تر می‌کنند. هم‌چنین قلاویزهای دستی به صورت سری سه تایی موجود می‌باشند که معمولا هنگام رزوه‌کاری از هر سه قلاویز استفاده می‌شود؛ این کار باعث می‌شود که نیروی وارد شده برای براده برداری در هر کدام از قلاویز‌ها کمتر شود و در نتیجه رزوه‌کاری بهتر انجام شود؛ این سه قلاویز با نام‌های پیش‌رو، میان‌رو، و پس‌رو شناخته می‌شوند که هر کدام در یک مرحله از کار مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ قلاویزهای پیش‌رو که نسبت به دو قلاویز دیگر دارای شیب بیشتری می-باشند، 50 درصد ایجاد رزوه را انجام می‌دهند، سپس با استفاده از قلاویز میان‌رو 30 درصد دیگر کار انجام می‌شود و در نهایت قلاویز پس‌رو 20 درصد نهایی کار را به انتها می‌رساند.
برای قلاویز‌کاری سوراخ‌های ته‌بسته، از هر سه قلاویز استفاده می‌شود اما برای سوراخ‌های باز تنها از قلاویز پیش‌رو و میان‌رو استفاده می‌شود مگر زمانی که جنس قطعه مورد نظر سخت باشد. معمولاً برای قلاویز پیش‌رو دو عدد خط تیره در دنباله قلاویز و برای قلاویز میان‌رو یک خط برای مشخص‌کردن و جلوگیری از زدن قلاویز اشتباه تعبیه می‌شود.

قلاویز ماشینی

 قلاویز‌های ماشینی معمولا به صورت تکی یا سری دوتایی ساخته می‌شوند. در نوع ماشینی برخلاف قلاویز دستی تمام مراحل قلاویز‌کاری در یک مرحله و با یک قلاویز انجام می‌شود؛ علت آن هم این است که قسمت رزوه‌دار قلاویز بلند‌تر بوده و تمام مراحل قلاویز دستی در طول قسمت رزوه‌دار قلاویز ماشینی رعایت شده‌است.

قسمت‌های مختلف قلاویز

 

1-طول قلاویز: از قسمت لبه برنده جلوی قلاویز تا انتها، طول قلاویز گفته می‌شود.
 2- طول دندانه‌های قلاویز: از ابتدای سطح قلاویز تا انتهای دندانه‌های آن را طول دندانه‌های قلاویز می-گویند. 
3-لبه برنده: زاویه‌ای که از برخورد دو سطح تحت زاویه ایجاد می‌شود و عمل اصلی را در برش انجام می‌دهد، لبه برنده گفته می‌شود.
 4-زاویه آزاد: زاویه‌ای است که باعث می‌شود سایش ابزار کمتر شود، در نتیجه عمل برش موثرتر انجام شود.
 5- شیار قلاویز: در طول دندانه‌ها، محلی برای تخلیه براده از سوراخ وجود‌ دارد که شیار قلاویز نامیده می‌شود.
6-آچارخور: قسمتی که برای گرفتن قلاویز جهت دوران استفاده می‌شود آچارخور نام دارد.

انواع قلاویز از نظر شکل ظاهری

 

 1-قلاویز زبانه‌دار: وجود زبانه در سر این قلاویز، منجر به هم‌مرکز‌شدن سطح دندانه‌های قلاویز و سوراخ می‌شود.
2-قلاویز با دو سطح مخروطی: از این نوع قلاویز به عنوان قلاویز پیش‌رو استفاده می‌شود که مخروط دوم عمل تکمیلی رزوه‌کاری را انجام می‌دهد.
3- قلاویز پله‌ای: برای ایجاد دو سوراخ در امتداد هم که مرکز دندانه‌ها در یک راستا قرار داشته‌باشند، از این نوع قلاویز استفاده می‌شود.
 4-قلاویز کوتاه: به عنوان قلاویز ماشینی به کار برده می‌شود.

حدیده

حدیده ابزاری است که برای ایجاد رزوه در قطعات نر به کار می‌رود؛ منظور از قطعات نر ،قسمت خارجی سطوح، مانند پیچ می‌باشد؛ در واقع زمانی که شما به وسیله حدیده تراشیدن و دنده‌کردن را در قسمت خارجی سطوح انجام می‌دهید، به این فرایند رزوه‌تراشی یا پیچ‌تراشی گفته می‌شود. حالا برای درک بهتر تفاوت قلاویز و حدیده پیچ و مهره را در نظر بگیرید؛ قلاویز برای ایجاد رزوه در قسمت داخلی مهره که اصطلاحاً قطعه ماده کار محسوب می‌شود و حدیده برای ایجاد رزوه پیچ، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جنس حدیده

حدیده از انواعی از آلیاژها مانند قطعات آلومینیومی، فولاد، مس، چدن، برنج، استیل و.... ساخته می‌شوند. هم‌چنین به دو صورت اینچی و متریک موجود می‌باشند. نحوه نگهداری حدیده‌ها نیز به جنس آلیاژ به کار رفته‌شان بستگی دارد.

انواع حدیده

حدیده در دو نوع دستی و ماشینی موجود می‌باشد؛ حدیده دستی از نوعی فولاد که به آن تندبر یا فولادپرکن می‌گویند ساخته می‌شود. این ابزار در دو نوع درزدار و بدون درز ساخته می‌شود؛ حدیده درزدار  به شکلی است که درامتداد شیار ها شکافی وجود دارد که به آن درز گفته می‌شود؛ قطر حدیده درزدار بین 0.1 تا 0.3 میلی‌متر متغیر است اما نوع بدون درز با قطر ثابت ساخته می‌شود و هیچ‌گونه شکافی در ساختار آن وجود ندارد. در نوع بدون درز یک شیار بر روی حدیده تعبیه می‌شود که در صورت تمایل بریده می‌شود و تبدیل به حدیده بدون درز می‌شود.

انواع حدیده دستی

حدیده گرد شکاف‌دار: این نوع حدیده به شکل قطعه فولادی دایره‌ای شکل می‌باشد؛ در امتداد یکی از دندانه‌ها یک شکاف وجود دارد؛ کاربرد اصلی این شکاف، تنظیم دقیق ‌است، هم‌چنین سه پیچ کوچک در دسته حدیده برای تنظیم دقیق‌تر موجود می‌باشد.
حدیده دو نیم:  این حدیده متشکل از دو قطعه آزاد است که در دسته قرار گرفته و یک پیچ کوچک برای تنظیم دارد.
حدیده شش گوش:  این نوع حدیده بیشتر برای ترمیم به کار می‌رود و برندگی کمی دارد.
به طور کلی، با توجه به قطعه مورد نظر که نیاز به رزوه تراشی دارد، به حدیده‌های متفاوتی نیاز است؛ برای مثال اگر پیچ بری فقط با قطر ثابت و مشخصی انجام شود، به حدیده یک پارچه نیاز است که در دو نوع گرد و شش گوش موجود می‌باشد که البته همان‌طور که گفته شد نوع شش‌گوش بیشتر برای ترمیم کاربرد دارد اما در پیچ‌های بزرگ‌تر به علت حجم بیشتر براده‌های آهن امکان انجام کار براده برداری با یک مرتبه ممکن نیست، در نتیجه نیاز است تا از حدیده چند پارچه استفاده شودتا با نزدیک کردن پارچه‌ها به آرامی دندانه‌ها کنار هم نزدیک شوند و عمل براده برداری کامل شود. نوع دیگری از حدیده موجود می‌باشد که برای حدیده کردن لوله فولادی به کار می‌رود، برای این کار از دو یا یا چهار پارچه استفاده می‌شود.

حدیده ماشینی

حدیده‌های ماشینی در انواع متعددی وجود دارند که قابلیت رزوه زنی قطعات مختلف را دارند،برای مثال بعضی از آن‌ها قابلیت رزوه زنی میلگرد را هم دارا می‌باشند؛ در نوع برقی بدون نیاز به فشار و نیروی انسانی کار رزوه زنی و براده برداری انجام می‌شود.

قسمت‌های مختلف حدیده

1-بدنه حدیده: قسمتی که فرم و شکل دندانه‌های رزوه بر روی آن طراحی شده است بدنه نام دارد.
 2-سوراخ محیط حدیده: قسمتی که برای محکم کردن حدیده بر روی دسته حدیده طراحی شده است سوراخ محیط حدیده نام دارد.
3- پیچ تنظیم حدیده: به کمک این قسمت، میزان و عمق دندانه را نسبت به سطح میله می‌توان تنظیم کرد.
 4- لبه برنده حدیده: به دندانه‌های حدیده گفته می‌شود که باعث عمل براده‌برداری از سطح می‌شود.
 5- دسته حدیده: این قسمت برای قرارگیری حدیده تعبیه شده است.

 5 نکته طلایی برای انجام قلاویز‌کاری و رزوه‌تراشی

1- هنگام قلاویزکاری، به اندازه هر نیم‌دور که ابزار را به طرف راست می‌چرخانید، یک چهارم دور آن را به سمت چپ بچرخانید تا براده‌های کنده شده از بین لبه‌های برنده آزاد شوند.
2-در هنگام قلاویز‌کاری و رزوه‌تراشی از اعمال نیروی زیاد خودداری کنید، چرا که باعث شکستن ابزار و خراب شدن قطعه و هم‌چنین ناصاف شدن دندانه‌ها می‌شود.
 3 -برای دنده کردن قطعات فولادی بهتر است روغن به ابزار زده شود.
4 -برای دنده کردن قطعات آلومینیومی، استفاده از نفت مناسب‌تر می‌باشد.
5-برای دنده‌کردن برنج یا چدن در قطعات کوچک، نیاز به استفاده از هیچ روغنی نیست، مگر در صورتی که قطعات بزرگ باشند.

سخن آخر

در نهایت خوب است بدانید، استفاده از ابزارهایی مانند قلاویز و حدیده مانند هر ابزار دیگری، پیش از هر چیز به مهارت احتیاج دارد؛ ما نیز با تمام تلاش خود برآن هستیم تا بتوانیم با ارائه کامل ترین اطلاعات در خصوص مهارت های استفاده از این دو ابزار، شما را یاری کنیم.